Servikal stenoz boyun bölgəsində onurğa kanalının daralmasını ehtiva edən və müxtəlif nevroloji və fiziki simptomlara səbəb ola bilən tibbi bir vəziyyətdir. Bu məqalə uşaqlıq boynu stenozunun tərifi, anatomiyası, növləri, ümumi simptomları, erkən diaqnostika və müalicənin əhəmiyyəti də daxil olmaqla hərtərəfli icmalı təqdim etmək məqsədi daşıyır.
Servikal stenozun tərifi və izahı
Servikal stenoz boyun onurğasında (boyun nahiyəsində) onurğa kanalının daralması ilə xarakterizə olunur. Bu daralma onurğa beyninə və ondan çıxan sinirlərə təzyiq göstərərək ağrı, uyuşma və digər nevroloji simptomlara səbəb ola bilər. Onurğa kanalı, beyin və bədənin qalan hissəsi arasında siqnalların ötürülməsindən məsul olan onurğa beynini saxlayan vacib bir keçiddir. Bu kanal daraldıqda, bir insanın həyat keyfiyyətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilər.
Vəziyyət tədricən inkişaf edə bilər və simptomların şiddəti tez-tez daralma dərəcəsi ilə əlaqələndirilir. Bir çox hallarda insanlar simptomlar daha qabarıq olana qədər uşaqlıq boynu stenozu olduğunu dərk edə bilməzlər.
Servikal onurğanın anatomiyası
Servikal stenozu başa düşmək üçün servikal onurğanın anatomiyasına dair əsas biliyə sahib olmaq vacibdir. Servikal onurğa onurğanın ən yuxarı hissəsi olan C1-dən C7-yə qədər etiketlənmiş yeddi vertebradan ibarətdir. Bu fəqərələr yastıq rolunu oynayan və elastikliyi təmin edən intervertebral disklərlə ayrılır. Onurğa beyni bu fəqərələrin mərkəzi kanalından keçir və sinir kökləri hər tərəfdən dəliklərdən (açıqlardan) budaqlanır. Bağlar və əzələlər servikal onurğaya dəstək verir, onun hizalanmasını qoruyur və hərəkətə imkan verir.
Servikal onurğa təkcə başı dəstəkləmir, həm də əyilmə, uzadılma və fırlanma daxil olmaqla geniş hərəkət diapazonuna imkan verir. Servikal onurğanın bütövlüyü onurğa beynini qorumaq və beyin ilə bədən arasında effektiv əlaqəni təmin etmək üçün çox vacibdir.
Servikal stenozun növləri
Servikal stenozu iki əsas növə bölmək olar:** anadangəlmə və qazanılmış.
Anadangəlmə servikal stenoz:
Bu tip doğuş zamanı mövcuddur və onurğa kanalının təbii formalaşmasının orta səviyyədən daha dar olması nəticəsində yaranır.
Semptomlar, tez-tez onurğanın digər şərtləri və ya zədələri ilə tetiklenen, həyatın sonrakı dövrlərinə qədər görünməyə bilər.
Anadangəlmə stenoz daha az rast gəlinir, lakin nəzarət edilmədikdə və lazımi şəkildə idarə olunmazsa, yenə də əhəmiyyətli nevroloji pozğunluqlara səbəb ola bilər.
Qazanılmış uşaqlıq boynu stenozu:
Bu tip zamanla onurğada degenerativ dəyişikliklər, məsələn, osteoartrit, yırtıq disklər, sümük qıvrımları və ya bağların qalınlaşması səbəbindən inkişaf edir.
Yaşlı insanlarda daha çox rast gəlinir və tədricən irəliləyir, müalicə edilmədikdə simptomların pisləşməsinə səbəb olur.
Qazanılmış stenoz tez-tez yaşa bağlı aşınma və yıpranma ilə əlaqələndirilir, lakin əvvəlki zədələr, zəif duruş və təkrarlanan stress kimi amillər də kömək edə bilər.
Ümumi simptomlar və necə inkişaf edir
Servikal stenozun simptomları vəziyyətin şiddətindən və təsirlənmiş xüsusi sinirlərdən asılı olaraq geniş şəkildə dəyişə bilər. Ümumi simptomlara aşağıdakılar daxildir:
Boyun ağrısı: Bu tez-tez ilk simptomdur və yüngül narahatlıqdan şiddətli ağrıya qədər dəyişə bilər. Boyun bölgəsində lokallaşdırıla bilər və ya çiyinlərə və yuxarı arxaya yayıla bilər.
Uyuşma və karıncalanma: Bu hisslər adətən qollarda, əllərdə və ya barmaqlarda baş verir və sancaqlar və iynələr kimi hiss edilə bilər. Bu, sinir sıxılması səbəbindən baş verir və yazı və ya yazmaq kimi gündəlik fəaliyyətlərə təsir göstərə bilər.
Zəiflik: Qollarda, əllərdə və ya ayaqlarda əzələ zəifliyi inkişaf edə bilər ki, bu da gündəlik işləri yerinə yetirməyi çətinləşdirir. Bu zəiflik tez-tez pozulmuş sinir siqnalları ilə əlaqədardır və obyektlərin düşməsinə və ya koordinasiya ilə bağlı çətinliklərə səbəb ola bilər.
Balans və Koordinasiya Problemləri: Vəziyyət irəlilədikcə tarazlığa və koordinasiyaya təsir edə bilər və bu, düşmə riskinin artmasına səbəb ola bilər. Bu, xüsusilə yıxılma riski daha yüksək olan yaşlı yetkinlərə aiddir.
Yayılan ağrı: Ağrı bəzi hallarda boyundan çiyinlərə, qollara və hətta ayaqlara yayıla bilər. Bu ağrı kəskin, atəş və ya yanma ola bilər və tez-tez müəyyən hərəkətlər və ya mövqelərlə güclənir.
Sidik kisəsi və bağırsaq disfunksiyası: Ağır hallarda onurğa beyninə təzyiq sidik kisəsi və ya bağırsaq nəzarətinin itirilməsinə səbəb ola bilər. Bu təcili tibbi yardımdır və daimi zərərin qarşısını almaq üçün dərhal diqqət tələb edir.
Erkən Diaqnoz və Müalicənin Önəmi
Servikal stenozun erkən diaqnozu və müalicəsi simptomların və potensial ağırlaşmaların inkişafının qarşısını almaq üçün çox vacibdir. Müalicə edilməzsə, vəziyyət daimi sinir zədələnməsinə səbəb ola bilər, bu da insanın hərəkətliliyinə və həyat keyfiyyətinə ciddi təsir göstərə bilər. Buna görə də, ilk əlamətləri tanımaq və dərhal həkimə müraciət etmək vacibdir.
Diaqnostik prosedurlar:
Fiziki Müayinə: Semptomları və nevroloji funksiyanı qiymətləndirmək üçün tibb işçisi tərəfindən hərtərəfli müayinə. Buraya güc, reflekslər və duyğu funksiyası üçün testlər daxil ola bilər.
Təsvir Tədqiqatları: MRT (Maqnit Rezonans Görüntüleme), CT (Kompüterli Tomoqrafiya) taramaları və X-şüaları onurğa kanalını vizuallaşdırmaq və daralmanın dərəcəsini müəyyən etmək üçün adətən istifadə olunur. MRT xüsusilə yumşaq toxuma strukturlarını qiymətləndirmək üçün faydalıdır, CT taramaları və rentgen şüaları isə sümük strukturlarının ətraflı təsvirlərini təmin edir.
Elektromiyoqrafiya (EMG): Bu test sinir zədələnməsinin olub olmadığını müəyyən etmək üçün əzələlərin və sinirlərin elektrik fəaliyyətini ölçür. EMG sinir sıxılma yerini və şiddətini dəqiq təyin etməyə kömək edə bilər.
Müalicə Seçimləri:
Qeyri-cərrahi müalicələr: Bunlara fiziki müalicə, dərmanlar (məsələn, ağrı kəsicilər və iltihab əleyhinə dərmanlar) və həyat tərzi dəyişiklikləri daxil ola bilər. Fiziki terapiya onurğa ətrafındakı əzələləri gücləndirməyə, elastikliyi yaxşılaşdırmağa və ağrıları azaltmağa kömək edə bilər.
Cərrahi müalicələr: Ağır hallarda onurğa beyninə və sinirlərə təzyiqi azaltmaq üçün cərrahi müdaxilə lazım ola bilər. Ümumi cərrahi prosedurlara laminektomiya (vertebranın bir hissəsinin çıxarılması), foraminotomiya (foraminanın genişlənməsi) və onurğanın birləşməsi (iki və ya daha çox fəqərənin birləşməsi ilə onurğanın sabitləşdirilməsi) daxildir. Əməliyyat seçimi xəstənin xüsusi vəziyyətindən və ümumi sağlamlığından asılıdır.
Servikal stenoz ciddi fəsadların qarşısını almaq üçün vaxtında diqqət və müvafiq müalicə tələb edən bir vəziyyətdir. Erkən diaqnostika və müalicənin anatomiyasını, növlərini, simptomlarını və əhəmiyyətini başa düşmək əziyyət çəkənlərə və onların ailələrinə vəziyyəti idarə etmək üçün fəal addımlar atmağa imkan verə bilər. Əgər sizdə və ya yaxınlarınızda servikal stenoz əlamətləri varsa, ən yaxşı hərəkət kursunu araşdırmaq üçün bir tibb işçisinə müraciət edin. Müntəzəm müayinələr, sağlam həyat tərzinə riayət etmək və müalicə planlarına riayət etmək servikal stenozdan təsirlənənlərin nəticələrini və həyat keyfiyyətini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.